هەوارخان سەید موراد
پەروەردە یەکێکە لە بەشە گرنگەکانی ژیانی منداڵەکەت. منداڵان بە چەندین ڕێگەی جیاواز فێر دەبن و ڕۆژانە زانیاری زۆر وەردەگرن. زۆربەی فێربوونەکان لە قوتابخانەدا ڕوودەدەن، بەڵام منداڵەکەت لە دەرەوەی قوتابخانەش خوێندن وەردەگرێت. چەند ڕێگایەک هەیە کە دەتوانیت ڕۆڵی کارا لە خوێندنی منداڵەکەتدا ببینیت، چ لە ماڵەوە و چ لە قوتابخانە.
بەشداریکردن لە ژیانی قوتابخانەی منداڵەکەت
چاودێری کاری قوتابخانە بکەن. ڕۆڵی کارا لە پەروەردەی منداڵەکەتدا دەتوانێت سوودێکی زۆری هەبێت لە یارمەتیدانی سەرکەوتنی. یەکێک لە گرنگترین شتەکان کە دەتوانیت بیکەیت ئەوەیە کە گرنگی بەو شتانە بدەیت کە لە قوتابخانە فێری دەبێت. ئاگاداری ئەوە بێت کە چ بابەتێک دەخوێنێت و چاودێری ئەو ئەرکانە بکە کە کار لەسەر دەکات.
١-
منداڵە بچوکەکان زیاتر مەیلیان هەیە پڕۆژە و لاپەڕەی کار و زانیاری لە مامۆستاوە بهێننەوە ماڵەوە. ژینگەیەکی یارمەتیدەر دروست بکە. تەنانەت لە تەمەنێکی بچووکیشدا، پێدەچێت منداڵەکەت ئەرکی ماڵەوەی هەبێت. یارمەتی بدە بۆ سەرکەوتن بە پەروەردەکردنی ژینگەیەکی باشی فێربوون لە ماڵەوە. ئەمەش پێدانی شوێنێکی ئارام دەگرێتەوە کە تێیدا کار بکات.
شوێنێکی ماڵەکەت بۆ کاری قوتابخانە دیاری بکە. دەتوانیت مێزی چێشتخانە بێت، مێزێک لە ژووری منداڵەکەت، یان گۆشەیەک لە ئۆفیسی ماڵەوەت.
یارمەتی بدە بۆ ئەوەی تەرکیز بکات بە سنووردارکردنی سەرقاڵکردنەکان لە شوێنی کارکردنی قوتابخانەدا. بۆ نموونە دوور بکەوەرەوە لەوەی کە ڕێگەی پێبدەی ئەرکەکانی ماڵەوە لە ژوورێکدا ئەنجام بدات کە تەلەفزیۆنەکەی داگیرساوە.
ڕۆتینێک دابنێ. کاتێک بدۆزەرەوە کە بۆ منداڵەکەت کاردەکات و ئەرکەکانی ماڵەوەی بۆ بنووسە و یارمەتی بدە پابەند بێت بەو خشتەیە.
ڕەنگە منداڵەکەت پێش نانخواردنی ئێوارە باشترین کار بکات. کەمێک دواتر کاتەکانی ژەمەکانت دابنێ بۆ ئەوەی کاتێکی زۆری پێ بدەیت بۆ ئەوەی کارەکانی تەواو بکات.
منداڵەکانتان بیر بخەنەوە کە ئێوە بەهای پەروەردە دەدەن. یارمەتیان بدە لە مانەوەیان بە ڕێکوپێکی لە ڕێگەی پرسیارکردن لە ئەرکەکانی ڕۆژانە و چاودێریکردنی کارەکانیان. هەمیشە لەبیرت بێت دەستکەوتەکان بناسیت و خەڵاتی بکەیت.
٢-
تەواوکەری وانەکانی قوتابخانە. دەتوانیت مەیلی فێربوون خۆش و پڕ چێژ بکەیت بە پلاندانان بۆ چالاکییەکان لەوەی منداڵەکەت لە قوتابخانە فێری دەبێت. ئەگەر منداڵەکەت لە قوتابخانە لە وانەی مێژوو دەخوێنێت، هەوڵبدە گەشتێک بکەیت بۆ مۆزەخانەی مێژووی نیشتیمانەکەت یان هەوڵبدە چەند فیلمێکی دیکۆمێنتاریی لەسەر بنەمای مێژووی گەڵەکەت بدۆزیتەوە بۆ ئەوەی لەگەڵیدا سەیری بکەیت. یان بەدوای چەند کتێبێکی مێژووی بگەڕێ لەسەر ئەو بابەتە. کە بەسەردانی کردنی کتێبخانە
هەموو خێزانەکەت بەشدار بکە. گەشتە مەیدانییە خێزانییەکان ڕێگەیەکی زۆر باشە بۆ هاندانی فێربوون. گەشتێکی کۆتایی هەفتە بکە بۆ شارێکی تر وەک سەردانی کردنی شاری دهۆک ، سلێمانی یان کەرکوک هەندێک مێژووی کوردستانی بوون بگەڕێ.
هەروەها دەتوانیت بەدوای بەدیلەکاندا بگەڕێیت کە لە ماڵەوە نزیکتر بێت.
کاتێکی بۆ تەرخان بکە و بپرسیت ئەو مناڵەم کار لەسەر چی دەکات. داوای لێبکە هەریەک لەو شتانەی کە دەیهێنێتەوە ماڵەوە ڕوونی بکاتەوە، و ئارەزووی ڕاستەقینە نیشان بدات.
ئەگەر منداڵەکەت گەورەترە، پرسیار لەبارەی پۆلە تاکەکەسییەکان بکە. لەبری ئەوەی بڵێیت “قوتابخانە چۆن بوو؟”، هەوڵبدە بڵێیت “ئەمڕۆ لە کیمیادا کارت لەسەر چ تاقیکردنەوەیەک کردووە؟”
٣-
لەگەڵ مامۆستا پەیوەندی بکە. دیارە مامۆستای منداڵەکەت ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە پەروەردەی منداڵەکەتدا. لە سەرەتای هەر ساڵێکی خوێندن پەیوەندی بە مامۆستاوە بکەن و هێڵێکی کراوەی پەیوەندیکردن دابمەزرێنن. با بزانێت کە تۆ ئارەزووی هەر فیدباکێک یان سەرنجێک دەکەیت کە پێشکەشی بکات.
دەتوانیت پێش یان دوای خوێندن لە لای پۆل بوەستیت بۆ ئەوەی خۆت بناسێنیت. تەنها بڵێ “سڵاو، من دایکی ”ئازاد” م، و ویستم خۆم بناسێنم. تکایە ئازادانە پەیوەندیم پێوە بکەن ئەگەر هەستت کرد شتێک هەیە دەربارەی ”ئازاد”ی کە پێویستە بزانم.”. هەروەها پێویستە بە درێژایی ساڵ پەیوەندی بە مامۆستاوە بکەیت ئەگەر هەر نیگەرانییەکی تایبەتت هەبوو.
٤-
پابەند بە بە کۆبوونەوەی دایک و باوک و مامۆستایان . زۆربەی قوتابخانەکان بە بەردەوامی کۆبوونەوەی نێوان دایک و باوک و مامۆستایان داناوە. پێشوەختە ئەم بۆنانە بخەرە ناو ساڵنامەکەتەوە بۆ ئەوەی کاتت هەبێت بۆ بەشداریکردن.
هەوڵبدە ڕێز لە سنوورەکانی مامۆستای مناڵەکەی بگریت. لەبری ئەوەی لە درەنگانی شەودا لە ماڵەوە تەلەفۆنی بۆ بکەیت، کاتێکی دیاریکراو لەگەڵ مامۆستای منداڵەکەت دیاری بکە لە کاتی کارکردنی ئاساییدا.
سەردانی پۆل بکەن. دانیشتن لە یەک دوو وانەدا ڕێگەیەکی زۆر باشە بۆ ئەوەی بیرۆکەیەکی ڕوونت هەبێت کە منداڵەکەت چی فێردەبێت. لە قوتابخانە بپرسە کە ئایا ڕێگە بە سەردانی دایک و باوک دەدەن لە کاتی وانەکاندا. بۆ فێربوونی ڕێنماییە تایبەتەکان پەیوەندی بکەن بە نووسینگەی بەڕێوەبەر.
دڵنیابە لەوەی کە مامۆستا ئاگادارە کە تۆ سەردان دەکەیت. پێش سەردانەکەت ئیمەیڵێک یان تێبینییەک بنێرە، کە تێیدا بنووسە کە تۆ بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە سەیری فێربوونی منداڵەکەت دەکەیت.
بەدواداچوون لەگەڵ منداڵەکەت دوای سەردانەکە. لە کاتی نانخواردنی ئێوارەدا پرسیاری تایبەت بکە، وەک “چەند ساڵە ئەو کتێبەت دەخوێنیتەوە؟ کارەکتەری دڵخوازت کێیە؟”
٥-
لەگەڵ دایک و باوکانی تر قسە بکە. ئەگەر لە قوتابخانە دایک و باوکەکانی تر بناسیت، بە ئەگەرێکی زۆرەوە هەست بە پاڵنەرێکی زیاتر دەکەیت بۆ بەشداریکردن لە کولتوورەکەدا. ڕێگەیەکی زۆر باش بۆ ناسینی دایک و باوکانی تر ئەوەیە کە بەشداری ڕێکخراو یان کۆمەڵەی مامۆستای دایک و باوک بکەیت. بە بەردەوامی بەشداری کۆبوونەوەکان بکە بۆ ناسینی دایک و باوکی تر و فێربوونی ئەو پرسانەی کە کاریگەرییان لەسەر خوێندنی منداڵەکەت هەیە.
٦-
لەگەڵ دایک و باوکانی تر قسە بکە دەربارەی ئەوەی منداڵەکانت چی فێر دەبن. ئەگەر نیگەرانیت هەیە سەبارەت بە هەر شتێک کە لە قوتابخانەکەدا ڕوودەدات، ئەوە بەسوود دەبێت کە ڕوانگەیەکی ترت هەبێت.