مەلا بەختیار
به‌ره به‌ره، به‌ره‌و جه‌نگی ساردی دووه‌م، زلهێزه‌كان، له ململانێ و ته‌وژمی سیاسیدان. له‌ناو وڵاتانی جیهانیشدا، چاوچنۆكن.
له جه‌نگی ساردی یه‌كه‌مدا، یه‌كێك له نه‌ته‌وه هه‌ره كاره‌ساتباره‌كان، كورد بوو. كه جه‌نگی سارد سه‌ریهه‌ڵدا، سه‌ری كۆماری كوردستانی (1946-1947) خوارد. هه‌تا ململانێكانی جه‌مسه‌ره‌كانی جه‌نگی ساردی ڕۆژئاوا و ڕۆژهه‌ڵات، گه‌رمتر ده‌بوون، به‌ش به‌شی كوردستان، دووچاری كاره‌سات‌و نائومێدی ده‌كران. چل ساڵی ڕه‌به‌ق جه‌نگی سارد خایاندی، كاره‌سات دوای كاره‌سات به‌سه‌ر كوردستاندا ده‌هێنرا، هه‌تا گه‌یه‌ندرایه خیانه‌تنامه‌ی جه‌زائیر و تیاچوونی شۆڕشی ئه‌یلول، ئینجا كاره‌ساته‌كان گه‌یه‌ندرانه ڕاگواستنی دێهات، ئه‌نفال و كیمیاباران.. كه‌چی ڕۆژئاوا و ڕۆژهه‌ڵاتی جیهان، مووی مرۆییان نه‌بزووت!! هه‌تا شوره‌وی و په‌یڕه‌وانیان ڕووخان. كوه‌یت داگیركرا. ئینجا ئاگری سووتاندنی به‌رژه‌وه‌ندی زلهێز و كه‌نداوییه‌كان، بزواندنی و له‌گه‌ڵ ئاوابوونی جه‌نگی سارد، هاوڕۆژگار، خۆری گه‌لانی ڕۆژهه‌ڵاتی ئەوروپا و كوردیش له‌ودیو كه‌لی فاشیه‌تی عێراق و تۆتالیتاریه‌تی ڕۆژهه‌ڵاتی ئەوروپاوه هه‌ڵهات.
چاره‌كه سه‌ده‌یه‌ك به‌سه‌ر كۆتایی جه‌نگی سارد و جاڕی تاك جه‌مسه‌ری لیبراڵیزم تێپه‌ڕی. به‌ڵام سیسته‌مه لیبراڵه‌كان نه‌یانتوانی جیهان كۆنترۆڵ بكه‌ن. نه‌ك چین و شوره‌وی، به‌ڵكو ئه‌مریكا، یه‌كێتیی ئەوروپاشیان به كۆنترۆڵكراوی نه‌پاراست. چین و ڕووسیا پێكه‌وه تۆكمه تۆكمه له كێبەڕكێی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی و كاریگه‌ری ژیوپۆلیتیكن. به‌رازیل‌و ئه‌فریقیای باشوریش له ته‌كیانن. هیندستان چۆته هاوپه‌یمانی (بریكس) و چه‌ندین وڵاتی عه‌ره‌بی و ئێرانیش له‌به‌ر ده‌روازه‌كه‌یدا چاوه‌ڕوانی ئه‌ندامه‌تین. كورتییه‌كه‌ی:
دوای چاره‌كه سه‌ده‌یه‌ك له كۆتایی جه‌نگی ساردی یه‌كه‌م، وا جیهان له سه‌رده‌می جیهانگیریشدا پێ ده‌نێته جه‌نگی ساردی دووه‌م. ئایا كورد هاوكێشه نوێكانی ئه‌م دووه‌مین جه‌نگی سارده‌ی خوێندۆته‌وه؟ ئێمه له ڕوانگه‌ی خۆمانه‌وه ده‌یخوێنینه‌وه.
زلهێزه‌كان، چه‌شنی دوو سه‌د ساڵی ڕابردوو نه‌ماون. نه فه‌ره‌نسا، فه‌ره‌نسای سه‌رده‌می ڕۆشنگه‌رییه؛ نه به‌ریتانیا وڵاته‌كه‌ی سه‌رده‌می شۆڕشی پیشه‌سازی و دیموكراسییه؛ نه ئیتالیاش زایگای ڕێنیسانسه؛ ئه‌مریكاش سوپه‌ر پاوه‌ری دوای جه‌نگی یه‌كه‌م و دووه‌م نه‌ماوه. ڕووسیاش، ڕووسیای پاوانكردنی ڕۆژهه‌ڵاتی ئەوروپا و ستالینی تۆتالیتار نییه. سه‌راپا هاوكێشه‌كان له دوای شۆڕشی دیموكراسییه‌وه سه‌باره‌ت به نه‌خشه‌ی سیاسیی جیهان و كاریگه‌ری ڕۆژئاوا، پاشان ڕووسیا، گۆڕدراوه. به‌ڵكو زۆربه‌ی وڵاتانی دیكه‌ش له گۆڕانكاری قوڵدان. ئه‌وه ئه‌مریكای لاتین، ئه‌وه ئه‌فریقیا، ئه‌وه‌ش وڵاتانی عه‌ره‌بی، به‌تایبه‌تی وڵاتانی كه‌نداو. زیاتر له هه‌موو ئه‌وانه‌ش وڵاتانی ئیقلیم نه هی سه‌رده‌می شا و نه هی هه‌لومه‌رجی كه‌مال ئه‌تاتورك‌و نه گیرۆده‌ی سه‌دامن و سوریاش له ئامێزی ئێران –ڕووسیا ئارامی گرتووه.
له جه‌نگی ساردی یه‌كه‌مدا، ڕووسیا پێشه‌نگی جه‌مسه‌ری ڕۆژهه‌ڵات و په‌یمانی وارشۆ بوو، ئێستا، له ڕووی ته‌كنه‌لۆژیاو ئابوورییه‌وه چین پێشه‌نگه و له ڕووی سەربازییشه‌وه ڕووسیا كاریگه‌ره، وڵاتانی وه‌كو ژاپۆن، ئه‌فریقیای باشوور، هیندستان، ئه‌ڵمانیا و فه‌ره‌نسا، له وڵاته كاریگه‌ره‌كانن. كه مل بۆ هه‌ژمونگه‌ری ئه‌مریكا و ڕووسیا كه‌چ ناكه‌ن. ورده ورده، ئه‌مریكا، په‌یمانی ناتۆی لێ ده‌ربهاوین، هه‌ژمونگه‌رایی له‌سه‌ر ڕۆژئاوای ئەوروپا كز بووە. كه‌وابێ: ئه‌مریكا و دۆسته‌كانی (كه‌نداو، مه‌كسیك، ئیسرائیل و چه‌ند وڵاتێكی دیكه) له جه‌مسه‌رێكی نوێی جیهانیدا ساغ ده‌بنه‌وه. چین و ڕووسیاو ده‌وڵه‌تانی بریكس له جه‌مسه‌ری دووهه‌من. یه‌كێتیی ئەوروپاش جه‌مسه‌ری سێهه‌من. به‌ڵام كاتێك جه‌مسه‌ره‌كان ته‌واو یه‌کلا ده‌بنه‌وه، هه‌ندێك وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ئەوروپا ڕه‌نگه خۆیان به جه‌مسه‌ری ئه‌مریكا و تاك تاكیشیان خۆیان به جه‌مسه‌ری بریكس هه‌ڵبواسن. چونكه له دوا ئاكامدا سیاسه‌ت سه‌باره‌ت به وڵاتان دابینكردنی به‌رژه‌وه‌ندی هه‌میشه‌ییه، نه‌ك دۆستایه‌تی نه‌گۆڕ!!
له‌م دۆخه‌دا، جیهان له سه‌روبه‌ندی جه‌نگی دووه‌می سارد دایه. به‌ڵام به ناوه‌رۆك و فۆرمیله‌ی نوێوه. ده‌پرسین: كوردستان له‌كوێی ئه‌م هاوكێشه نوێیه‌دایه؟
له جه‌نگی ساردی یه‌كه‌مدا، هێزه كوردستانییه‌كان تێكڕا، یان له‌ته‌ك ئه‌مریكا و ڕۆژئاوا به بێ ده‌سته‌به‌ر بوون. یاخود له‌گه‌ڵ ڕۆژهه‌ڵات به بێ ڕێکكه‌وتن. سه‌ره‌نجام هه‌موو خه‌باتی به‌شه‌كانی كوردستان هه‌ڵدێرا.. كه جه‌نگی سارد كۆتایی هات، كورد ئاماده‌گی بۆ قۆستنه‌وه‌ی هه‌له‌كه نه‌بوو.
ڕاسته باشووری كوردستان توانی هه‌لی كۆتایی جه‌نگی ساردی یه‌كه‌م تاڕاده‌یه‌ك بقۆزێته‌وه. به‌ڵام هێشتا به په‌رته‌وازه‌یی له‌ناو گه‌مه‌كه‌دایه. شه‌ڕی ناوخۆشی كرد.
به‌شه‌كانی دیكه‌ی كوردستان، له‌ناو گێژه‌نی ڕووداوه‌كاندا سه‌ری گوریسی هیچ لایه‌كیان نه‌گرتووه. نه‌بوونی ستراتیژی هاوبه‌شی لایه‌نه‌كانیش له (باكوور، ڕۆژهه‌ڵات‌و ڕۆژئاوا) بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كوردستانی كردۆته پاشكۆی شه‌رمنی ڕووداوه‌كان. مه‌ترسی هه‌یه ئه‌وه‌ی باشوور له دوای 1991 به‌دی هێنا، به‌شێكی له ده‌ست بسه‌ندرێته‌وه و هه‌رێم له قاڵبی په‌رله‌مانی عێراق و دادگای فیدراڵی ناسیۆنالیستی – تایفه‌گه‌ری عه‌ره‌ب بدرێت.
له كۆتاییدا دبێژم: هێزه كوردستانییه‌كان له هه‌ر چوار پارچه‌ی كوردستاندا، پێویسته به ستراتیژی خۆیاندا بچنه‌وه. كه ستراتیژێكه ڕه‌گه‌زه سه‌ره‌كییه‌كانی له جه‌نگی ساردی یه‌كه‌مدا چه‌قیووه. سه‌ر له نوێ به فه‌لسه‌فه‌ی سیاسییاندا بچنه‌وه و خوێندنه‌وه‌ی نوێیان بۆ ڕووداوه‌كان، دیارده‌كان، ده‌ركه‌وته و لێكه‌وته‌كانی سه‌ره‌تای جه‌نگی ساردی دووه‌م هه‌بێت.
