دکتۆرێ دە رمانساز: دکتۆر خویبون پالە باوانی
دەرمانێن ناڤێ- براند ئەو دەرمانن یێن کۆ ژلایێ کۆمپانیا دایك ڤە هاتینە بەرهەم ئینان، ئەو دەرمان ب ناڤەکێ دیار کری (ناڤێ زانستی یێ دەرمانی) یان مارکە و نیشانەیەکا تایبەتابازرگانی دهێتە فروتن و ب پاتێنت دهێتە پاراستن بۆ ماوێ چەندەها ساڵان، “پاتێنت” واتە ب تنێ مافێ کومپانیا دایكە وی دەرمانی بەرهەم بینن و بەڵاڤ کەن دناڤ بازاری دا، دەرمانێ ناڤێ براند دشێت ب ڕاچێتا دکتوری یان ب بێ ڕاچێتا دکتوری ل بەردەست بیت.
دەرمانێن جێنریك ئەو دەرمانەنە کۆ ژ لایێ کومپانیێن دی ڤە دهێنە بەرهەم ئینان ئەوژی پشتی کۆ پاتێنتا کومپانیا دایك یا دەرمانێ ناڤێ-براند ب دیماهی هاتی، ئەڤ کومپانیە دشێن وی دەرمانی بەرهەم بینن لێ بمەرجەکێ ل بن ناڤەکێ بازرگانی جیاواز ژ دەرمانێ ناڤێ- براند و پێدڤیە هەمان پێکهاتەیا چاڵاك و هەمان بڕا دەرمانی دناڤ دا هەبیت هەر وەکی وی دەرمانێ ناڤێ-براند کو ب ناڤێ زانستی یێ دەرمانی دهێتە نیاسین، زۆربەی جاران ژی دشێین بێژین دەرمانێ جێنریك هەمان مفایێ چارەسەریا دەرمانسازیدبەخشیت .
ژ بوو پشت ڕاستبوون ژ ڤێ چەندێ ژی، بەری کۆ ڕێڤەبەریا خوارن و دەرمان (FDA) هەر دەرمانەکێ جێنریك پەسەند بکەت، دڤێت ئەو دەرمانە هەمی ستانداردێن توکمە دا دەرباز ببیت هەتا کو ڕازیبوونێ بدەست خو ڤە بێخیت. ئێك ژ مەرجێن هەرە سەرەکی یێن FDA ئەوە کو دەرمانێ جێنریك دڤێت “ژ لایێ دەرمانسازیڤە یێ هاوتا بیت دگەڵ دەرمانێ ناڤێ براندهەی” .
ل ڤێرە ژی بۆ مە مسوگەر دبیت کۆ دەرمانێ جێنریك هەمان پاقژی و سڵامەتی ، هێز، جێگیری و کوالیتیا باوەرپێکری یا هەی هەروەکی دەرمانێ ناڤێ-براند .
ژ بەر هندێ زۆر جاران دەمێ دچیە دەرمانخانێ و داخازا دەرمانەکێ دیارکری دکەی، ئێکسەر دێ بینی دکتورێ دەرمانساز چەندەها جور و شێوازێن وی دەرمانی ددانیتە بەر دەستێ تە، دێ بێژیتە تە ئەڤە هەمان پێکهاتەیا دەرمانی یە بەلێ کومپانیا جیاوازە، ئەو کومپانیێن جیاوا دبیت جێنێریك بن یان هەر جێنێریك بیت بەراورد دگەل دەرمانێ مارکە، ل وی دەمی تو دشێی بێ دوو دلی هەر جورەکێ تە بڤێت هەلبژێری و پشتی شیرەت و ئاراستەیێن دەرمانسازی دێ شێی وی دەرمانی ب سڵامەتی بکار بینی .
بوچی دەرمانێ جێنریك دروست بوویە ؟
کومپانیێن دەرمانێ جێنریک، ژبۆی هندێ دروست دکەن دا ب هەمان شێوی دەرمانێ براند کاربکەن و هەمان مفایێ هاوتایێ براندی دابین بکەن.
ل دەمێ پاتێنتا دەرمانێ ناڤێ-براند بسەرڤە دچیت، کۆمپانیادەرمانی دشێت “داخوازیا دەرمانێ نوی یێ کورتکری ” (ANDA) تۆمار بکەت . ئەڤەژی ڕێکێ ددەتە وان کومپانیان کۆ هەمان دەرمان بەرهەمبینن.
دەرمانی جێنریک ڕویبڕویێ ستانداردێن توکمە دبیت بەری کۆ FDA پەسەند بکەت.
ڤەکولەران دیار کریە کو زۆربەیا دەرمانێن ناڤێ-براند ساڵانە نرخێ وان ب شێوەیەکێ ئاسایی و بەرچاڤ بەرز دبیت .
ل دویڤ FDA، دەرمانێن ناڤێ-جێنریك ڕەنگە نرخێ وان کێمتر بیت ل دەرمانێ ناڤێ-براند ، لەورا ژ لایێ ئابووری ڤە کوژمەکێ زورێ پارەی بۆ نەساخان دزڤریتەڤە .
ب پوختی هندەك خالێن بەراوردیێ دناڤبەرا دەرمانێ ناڤێ-براند و دەرمانێ ناڤێ –جێنریك : –
١- نرخ :
ب شێوەیەکێ ئاسایی، دەرمانێن جێنریک نرخێ وان ئەرزانترە ل بەرامبەر هاوتایێن ناڤێ-براند . ل دویڤ FDA، نرخێ وان تا 85% کێمترە.
ئەڤێ ژی چەند هوکار هەنە، ئەوژی
تێچوویێ ڤەکولینێ:
دەرمانێ جێنریك ل ڤێرە یێ سوودمەندە ل کێمبوونا تێچوویێڤەکولینێن پێش وختی .
ئەوژی ژ بەر دەرمانێ ناڤێ-براندە ، چونکی ئەو دەستپێشخەرن و ئەو ب ڤەکولینێن گرانبهایێن گیانەوەری و کلینیکدا دەربازدبن بو پشتڕاسکرنا سڵامەتی و کاریگەریا دەرمانێ نوی دماوەیەکێ درێژێ ڤەکولینان دا کو ژ ١٠-١٥ ساڵا دهێتە مەزەندە کرن هەتا کو دەرمانێ وان دهێتە پەسەند کرن .
دەرمانێن ناڤێ-جێنریک هەمان پێکهاتەیا چالاک ب کاردئینن ئەوا دەرمانێ ناڤێ-براند ڤەکولین و تاقیکرنێن خۆ بو کری ، ژبەر هندێ ژی پێدڤی ناکەت دیسان هەمان تاقیکرن بهێنەڤئەنجام دان. ئەڤەژی پارەیێ بەرهەمهێنەرێن دەرمانا گەلەك کێمتر دکەت و ژبەر هندێ بکارهێنەرێن بەرهەمی مفای ژ ڤێ کێم بوونێ دبینن و بەرهەمێ دەرمانی ب ئەزانتر دگەهیتە دەستێ وان .
پێشبڕکێ :
ژ بەر زوریا کۆمپانیێن بەرهەمهین کۆ دەرمانێ خویێ جێنریك دهەمان پێکهاتا چالاکا دەرمانی بەرهەم دئینن، ب ڤی شێوەی پێشبرکێیا دەرمانا دناڤ بازاری زورتر دبیت و ب ڤێ مەرەمێ ژی نزم بوونا نرخێ دەرمانێ ناڤێ-جێنریك پێنگاڤەکا دەستپێکی یە دا کو ب زویترین دەم بشێن بەرهەمێ خۆ بفروشن و بگەهنە مفایێ خو .
شێوەیێ بەرهەمی :
هەروەکی مە ئاماژە پێ دای دەرمانی ناڤێ-براند و جێنریک دڤێت هەمان پێکهاتەیا چالاکا دەرمانی هەبیت .
بەلێ ل تایبەتمەندیێت دەرەکی یێن دەرمانی کۆ کاریگەری ل سەر سڵامەتی یان شولکرنا دەرمانی نییە، ل ڤێرە دڤێت دجیاواز بن، ئەوژی ل شێواز و شێوێ وی بەرهەمی بخوڤە دگریت .
ل دویڤ یاسایێت (نێشانەیێن بازرگانیا ئەمریکا) ڕێکێ نادەن دەرمانێ جێنریك ب هەمی ڤە وەکو دەرمانێ ناڤێ-براند دیار بکەن . بەلێ دشێت نێزیك بن ئەوژی ل دویڤ ڕادەیێ جیاوازیا ڕێکئێخستی بو وان .
بو نمونە جیاوازیێن بەرچاڤ ل تایبەتمەندیێن شێوەیێ دەرەکی دا وەک قەبارە و ڕەنگ:
بوچی ناچێبیت شێوەیێ دەرەکی بەرهەمێ ناڤێ-براند وناڤێ جێنریك وەکی ئێك بن ؟
کاریگەریا نەرێنی دروست دکەت بو نەخوشی ل سەر پاپەندبوونا چارەسەرکرنێ.
ناسینەڤا دەرمانی ب زەحمتر دبیت بۆ پزیشک و نەخوشان ژی .
دبیتە ئەگەر بو زێدەتر دروست بوونا کاریگەریا پلاسیبۆ ، کو نەخوش وەسا هزر بکەت ئەو بەرهەمێ بکار دئینیت یێ وی چارەسەر دکەت و دڕاستی دا هیچ دەرمانەکێ چاڵاك یێچارەسەریێ تێدا نینە .
هەروەسا دبیتە ئەگەر بو دروست بوونا کاریگەری نۆسیبۆ، کو نەخوشی بخو چاڤەڕێکرنەکا نەرێنی ل سەر چارەسەریێ هەبیت، ئەو دبیتە ئەگەر کو ئەو کاریگەریا نەرێنی هێشتا زێدەتر لێ بهێت ل نك نەخوشی .
٢- ستانداردێن پەسەندکردنێ :
ئەڤ ستانداردە داخاز کرینە ژ لایێ FDA ڤە بو پەسەندکرنا هەر بەرهەمەکێ دەرمانێ جێنریك :
دەرمانێ جێنریك ” ژ لایێ دەرمانسازی ڤە هاوتا بیت ” ل گەلدەرمانێ براند.
دەرمانێ جێنریك هەمان “پێکهاتەیا چالاک و هەمان ڕێژە “یادەرمانی براند هەبیت .
ڕێژا پێدڤی یا پێکهاتەیێ چالاک بگەهیتە جهێ ئارمانج دلەشی دا و دروست ئەنجامێ چارەسەریێ بگەهینیت.
”پێکهاتەیێن نەچاڵاك ” لە دەرمانێ جێنریك دا دسلامەت بن .
شیشە، سندوق یان هەلگرێن دی یێن دەرمانێ جێنریك د گونجای بن.
ئاماژە و نڤیسینێن ل سەر دەرمانی جێنریك هەمان نڤیسینا ل سەر دەرمانێ براند بیت .
دەرمانێ جێنریك ب دەربازبوونا دەمی تێك نەچیت و جێگیر بمینیت .
تایبەتمەندی و پاتێنتا دەرمانێ ناڤێ _براند ب سەرڤە چووبیت .
٣- بەردەست بوون:
ئەو نەخوشێن کو دەرمانەکێ دیاریکری دخۆن یان دوم درێژ، دبیت وان بڤێت بزانن ئەرێ دەرمانەکێ دی یێ جێنریك یێئەرزانتر هەیە یان نە. ئەوژی ل ڤێرە دشێت پرسیارێ لپزیشکێ خو بکەت یان پزیشکێ دەرمانساز کۆ شارەزایێ ڤی بواری یە ئەو دشێت باشترین هەلبژارتن بدەتێ دگەل مفایەکێ باشێ چارەسەریێ و زڤرینا کوژمەکێ زور یێ تێچوویێ دەرمانا بۆ نەخوشی .
پرسیارەکا جەوهەریا گرنگ کۆ د هزرا هەمی کەسا دایە . ئەوژی
ئەرێ کیژ دەرمان باشترە : براند یان جێنێریک؟
بەرسڤ ژی : هەردوو دباشن .
چونکی هەمی دەرمانێن جێنریك یێن هاتینە پەسەندکرن ژلایێFDA و هەمان پێدڤیێن کواڵیتی، پاقژی وسڵامەتی، هێزو جێگیریێ یێن هەین وەکو هاوتایێن خۆ یێن دەرمانێ براند .
ل دویڤ زوربەیا ڤەکولینێن کلینیکی دناڤبەرا چارەسەریێ ب دەرمانێ ناڤێ- براند و جێنریك . بۆ ڤەکولەران وەسا دیار بوویە کۆ دەرمانێ براند و جێنریك ئەنجامێن پزیشکی یێن بەراورد و وەكهەڤ هەبوونە بو زوربەیا حالەت و نەخوشیێن دوم درێژ . مینا بلندیا فشارا خوینێ، نەخوشیا شەکرێ، پویت بووناحەستیان و روماتیزم و حاڵەتێن دەروونی …
ل دەمێ دیارکرنا باشترین هەلبژارتن د ناڤبەرا دەرمانێ براند و دەرمانێ جێنریك، ل ڤێرە کارێ چاڤدێرێ تەندوروستی(پزیشك و دەرمانساز) پێدڤیە ل دویڤ بارودۆخێتەندروستیا نەخوشی هەلبژاردنێ دیار بکەت و هەروەسا ئاگەهداری نویترین ڤەکولین و و زانیاری و نووچەیێن ڕوژانە یێن دەرمانا بیت ل دەمێ پێدانا دەرمانا بو نەخوشی .
بو نمونە ل ساڵا ٢٠١٥ کولیژا پزیشکی ل ئەمریکا بۆ پزیشکان ڕاگەهاندبوو کۆ هەردەم دەرمانێ جێنریك بنڤیسن ل شوینا دەرمانێ براند .
٤- هەڵبژارتنا دەرمانێ براند یان جێنریك :