عەلی جمال
میدیا بە میکانیزمێکی گرنگ دادەنرێت بۆ هێنانەدی گۆڕانکاری لەناو کۆمەڵگادا، هەروەها بۆ بەستنەوەی ئەو کارلێکە جۆراوجۆرانەی کە دەتوانن لە نێوان ئەندامەکانیدا سەرهەڵبدەن، میدیا چەمکێکە کە ڕەهەندی جیاوازی هەیە و وەک زانستێکی سەربەخۆ، سەرچاوەیەکی جیاوازی خۆی هەیە و زاراوە، وەک بوارەکانی تری زانین، لێکۆڵینەوە، شیکردنەوە، وەسفکردن و مامەڵەکردن لەگەڵ دیاردە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری و ژینگەییەکان و دیاردە جۆراوجۆرەکانی دیکە کە پرۆسەی گەشەسەندنی گەورە لە بوارە جیاوازەکاندا بەڕێوەدەبەن، ئەنجام دەدات
لە سەردەمی مۆدێرندا، میدیا بە گشتی – و میدیای دیجیتاڵی بەتایبەتی – ڕۆڵی گرنگ و کاریگەر لە ژیانی تاک و کۆمەڵگادا دەگێڕن، بەو پێیەی ئەوان پێیان سپێردراوە کە ڕۆشنایی بخەنە سەر دەستپێشخەرییەکە لە پێشنیارکردنی پلان و بەرزکردنەوەی زانیاری مرۆڤ سەبارەت بە پرۆسەکانی… هۆشیاری مەعریفی و ڕەفتاری، کە لە بەرامبەردا دەبێتە هۆی گەشەسەندنی کۆمەڵگا بە گشتی
ئەگەر میدیا ڕۆڵێکی گرنگی هەبێت لە ناساندنی پرسەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، و لە دروستکردنی بیرۆکە کە پاڵ بەو ئاراستەیە دەنێت، ئەوا میدیای دیجیتاڵی بە تایبەتی ڕۆڵێکی گەورەی هەیە کە دەتوانێت بیگێڕێت، چونکە ئەم جۆرە میدیایە بڵاوبوونەوەی بەرفراوانی لە نێوان کەرتە گەورەکانی… خەڵکی گشتی ،بەرهەمهێنان و بڵاوکردنەوە و بەکارهێنانی زانیاری لە ژێر ڕۆشنایی جیهانگیری میدیا و جیهانگیری زانیاری بوونەتە لە گرنگترین دەرکەوتەکانی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا کە کۆمەڵگەی زانستی بەرهەم هێناوە و بەشداری زانینی لە بوارە جیاوازەکاندا کردووە. بوارەکان، چ پەیوەندی بە زانستە مرۆییەکانەوە هەبێت یان زانستە کۆمەڵایەتییەکان، بەجۆرێک کە گرنگیدان بە گەشەپێدان بووەتە داواکارییەکی بەپەلە و تیشک خستنە سەر پرسەکانی گەشەپێدان لە میدیاکاندا بەپەلەترە.
هەروەها چەمکی نوێی گەشەپێدان پەرەسەندنێکی بەرچاوی میدیا و پەیوەندییەکانی لەگەڵدا بوو، کە پرۆسەی پەیوەندیکردن کردە بابەتێکی بەرجەستە بەهۆی ئەو پەرەسەندنە تەکنەلۆژییەی کە یارمەتیدەر بوو لە گەیاندنی زانیاری، ئەمەش وایکرد میدیا ببێتە پێویستییەکی کۆمەڵایەتی کە هاوکات بەشدارە لە پرۆسەی گەشەپێدان … گومانی تێدا نییە کە میدیا بە گشتی، و میدیا تەکنەلۆجیای دیجیتاڵی بە تایبەتی بووەتە پایەیەکی سەرەکی لە پەسەندکردنی ستراتیژییەکانی گەشەپێدان، تەنانەت پایەیەکی ستراتیژیش بۆ هاوسەنگی لەگەڵ زۆربەی پڕۆژەکان بە ڕەهەندی گەشەپێدان. بەم پێیە پەیوەندییەکی نزیک لە نێوان میدیا و گەشەپێدان هەیە، بەجۆرێک کە میدیا ڕۆڵێکی گەورەی هەیە لە ناساندنی گەشەپێدانی بەردەوام و بەشداریکردن لە دەستکەوتەکەیدا.
ئەوەی دڵنیایە ئەوەیە کە میدیای مۆدێرن، یان ئەوەی پێی دەوترێت میدیای نوێ، ڕۆڵی بەرچاو دەگێڕێت لە کاریگەریکردن لەسەر بیروڕای گشتی و کاریگەرییەکە لێرەدا یان نەرێنییە یان ئەرێنی. میدیا لە پەیوەندییەکەیدا لەگەڵ گەشەسەندنی بەردەوامدا ئەرکی ڕۆشنکردنەوە لەسەر هەموو ئەو بەرنامانەی کە کۆمەڵگا ڕۆشنبیر دەکەن، بە مەبەستی گەیشتن بە گەشەپێدانی بەردەوام کە گەرەنتی ژیانێکی شایستە بۆ تاکەکەس دەکات، بە مەرجێک گەشەسەندنی تاک گەشەسەندنی کۆمەڵگا بێت، پێ سپێردراوە ، و گەشەسەندنی کۆمەڵگا گەشەپێدانی میللەتە ئەگەر ئیرادە هەبێت و خەمی هاوبەش گەیشتن بێت بە داهاتوویەکی بەردەوام کە مرۆڤ جێگەی سەرنجی هەموو دەستپێشخەرییەکانی گەشەپێدان بێت.. ئێستا هەمووان هاوڕان لەسەر ئەوەی کە مرۆڤیش ئەو سەرنجی هەموو پێناسەکانی پێشکەشکراو سەبارەت بە گەشەپێدانی بەردەوام، و ئەوەی کە مرۆڤ جێگەی سەرنجی هەموو دەزگایەکی میدیاییە.
لێرەدا دەتوانرێت چەمکێکی نوێ بە ناوی “میدیای مرۆڤایەتی” لە گەشەپێدانی بەردەوامدا بناسێنرێت:
بە چالاککردنی ڕێبازی مرۆیی لە ڕووماڵکردنی میدیاکان و گۆڕینی چەمکەکەی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، بۆ ئەوەی گشتگیرتر بێت لە ڕێگەی گرنگیدان بە ڕەهەندی مرۆیی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، بەو پێیەی ئەوان ئامانجە مرۆییەکانن بە گشتی لە ڕێگەی هەر حەڤدە ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوامەوە .
وە بەستنەوەی زیاتر بە مرۆڤەوە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، لە ڕێگەی مرۆڤکردنی میدیا، بە زیاتر خەمی مرۆڤ نەک سیاسەت و پرسە گشتیەکانی بواری گەشەپێدان، لە ڕێگەی بیری میدیای مرۆڤدۆستانەوە کە باوەڕی بە ئەخلاقی میدیا هەیە، هەروەک چۆن بیری مرۆڤایەتیکردنی میدیا باوەڕ بە مافی مرۆڤ هەیە بۆ میدیایەک کە پشتگیری لە مافە مرۆییەکانی بکات لە کوالیتی ژیاندا.
لەگەڵ پێویستی گرنگیدان بە شایستەکردنی کادیرانی میدیا لە بواری میدیای ژینگەیی بۆ چەمکێکی پێشکەوتوو بەگوێرەی ڕێبازی پێشنیارکراوی مرۆڤکردنی میدیا، کە پەیوەستە بە پەرەپێدانی قاڵبی میدیایی بەکارهێنراو و ڕازی نەبوون بە ڕەهەندی مەعریفی ئەبستراکت و بەتایبەتی زیادکردنی بەکارهێنانی قاڵبی دراماتیک لە خستنەڕووی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام بە چەمکێکی داهێنەرانە کە پشت بە بنیاتنانی مرۆڤ و بەدەستهێنانی کوالیتی ژیانی باشتر دەبەستێت.
کاتێک باس لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام دەکرێت، دەتوانرێت بڵێین کە میدیا سەرەڕای گرنگییەکەی، هێشتا شکست دەهێنێت لە چارەسەرکردنی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام و هۆشیارکردنەوەی خەڵک سەبارەت بەو ئامانجانە
ئەمەش پێویستی بە ڕەچاوکردنی پێویستی گرتنەبەری ستراتیژی میدیایی بە ئامانجی زیادکردنی لێهاتوویی پیشەییەکانی میدیا لە خستنەڕووی ١٧ ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوام بە شێوەیەکی پیشەیی و بابەتیانە، هەروەها فۆڕمی بەرنامەیی سەرنجڕاکێش و هەمەچەشن، هەروەها جەختکردنەوە لەسەر گرنگی گەشەپێدانی بەردەوام بۆ سوودی… کەسێکی کورد، و کە میدیا هاوبەشێکە تێیدا.
لە کاتی قسەکردن لەسەر پەیامی میدیا و ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، دەبێت پەیامی میدیای کوردی بە وردی لەبەرچاو بگیرێت بۆ ئەوەی پابەندبوونی بە پیشەیی و بابەتگەرایی و بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی ڕوون بکرێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی جێبەجێکردنی ئەو شتە لە مامەڵەکردنی لەگەڵ 17 بەردەوام ئامانجەکانی گەشەپێدان ئەم ئامانجانە تا ڕادەیەکی بنەڕەتی کاریگەرییان لەسەر هاووڵاتییەکی ئاسایی هەیە، چونکە ئامانجگەلێکن کە هەوڵدەدەن کوالیتی ژیان باشتر بکەن .
دیدگای ستراتیجی چەندین لایەنی سەرەکی لەخۆدەگرێت کە ئامانجیان گەیشتن بە ئامانجەکانی ئابووری سەوزە، هەروەها بریتییە لە هۆشیاری، بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ، پێشخستنی داهێنان و تەکنەلۆژیا، بەهێزکردنی یاسا و سیاسەتی ژینگەیی، بەرزکردنەوەی بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی، و بەهێزکردنی هاوبەشی.
هەوڵەکانی هۆشیاری ئامانجیان بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیارییە لە گرنگی ئابووری سەوز و سوودەکانی، هەروەها تیشک خستنە سەر ئەو ئاستەنگە ژینگەییانەی کە ڕووبەڕووی کۆمەڵگا مۆدێرنەکان دەبنەوە، ئەمەش دەتوانرێت لە ڕێگەی بەکارهێنانی میدیای جۆراوجۆری وەک تەلەفزیۆن، ڕادیۆ، ڕۆژنامەگەری و سۆشیال میدیا بەدەستبهێنرێت.
هەروەها دیدگاکە ڕۆڵی گفتوگۆی گشتی بەرز دەکاتەوە لە گەیشتن بە گۆڕانکاری بەرەو ئابوورییەکی سەوز، بەو پێیەی دەتوانرێت گفتوگۆ و بەرنامەی تەلەفزیۆنی و چاوپێکەوتن لەگەڵ پسپۆڕان و پسپۆڕانی بوارەکەدا ڕێکبخرێت بۆ ئاڵوگۆڕی بیرۆکە و ئامێزگرتنی ڕۆحی بەردەوامیی.
دیدگاکە تەکنەلۆجیا و داهێنان لە بواری ئابووری سەوزدا بەرەوپێش دەبات، هەروەها تیشک دەخاتە سەر داهێنانە تەکنەلۆژییە نوێیەکان و پڕۆژە مۆدێلەکان کە پەرە بە گەشەپێدانی بەردەوام و پاراستنی ژینگە دەدەن دیدگاکە هانی یاسادانان و سیاسەتی ژینگەیی دەدات کە پاڵپشتی گەشەی بەردەوام و هاندانی وەبەرهێنان لە کەرتە سەوزەکاندا دەکات تیشک دەخاتە سەر سیاسەتەکانی حکومەت کە کاردەکەن بۆ پاراستنی… ژینگە و پێشخستنی گەشەپێدانی بەردەوام.
دیدگاکە بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی و ژینگەیی کۆمپانیا و دامەزراوەکان بەرز دەکاتەوە، هەروەها تیشک دەخاتە سەر ئەو کۆمپانیایانە کە هەوڵی بەردەوام دەدەن و دەستپێشخەرییە ژینگەدۆستانەکان دەگرنەبەر. هاندەری پەسەندکردنی پراکتیزە سەوزەکانە لە بازرگانی و بەرهەمهێنان و بەکاربردندا.
دیدگاکە کاردەکات بۆ بەهێزکردنی هاوبەشی نێوان کەرتی گشتی، کەرتی تایبەت، کۆمەڵگەی مەدەنی، و دامەزراوە ئەکادیمی و توێژینەوەکان، بەو پێیەی ئەنجامە کاریگەرترەکان دەتوانرێت لەڕێگەی هاوکاری و هەماهەنگی نێوان هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە بەدەستبهێنرێت.
بۆ ئەوەی گۆڕانکاری ئەرێنی و بەردەوام بەدەست بهێنرێت، هۆشیاری بەرز دەکاتەوە و هانی کردەوەی کاریگەر دەدات بۆ بەدەستهێنانی ئابوورییەکی سەوز.
گرنگە پەیامی میدیایی لەگەڵ ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام بە مانا ڕاستەقینەکەی خۆیدا بگونجێت، بە بەهێزکردنی پەیامی میدیایی گەشەپێدانی بەردەوام، و بەرزکردنەوەی ئاستی هاووڵاتیان لەڕێگەی پشتڕاستکردنەوەی پابەندبوونی میدیا بە پیشەیی و بابەتگەرایی و بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی، کە دەبێتە هۆی جێبەجێکردنی ئەمە لە مامەڵەکردنی لەگەڵ ئامانجە جیاوازەکانی گەشەپێدانی بەردەوام، بەو قەناعەتەی کە ئەم ئامانجانە بریتین لە… ئامانجگەلێک کە کاریگەرییان لەسەر هاوڵاتی ئاسایی تا ڕادەیەکی بنەڕەتی هەیە، وەک چۆن ئامانجگەلێکن کە بەدوای کوالیتی ژیانی مرۆڤدا دەگەڕێن، کە دەبێت لە… میدیا جۆراوجۆرەکان، بۆ ئەوەی دەوڵەت بتوانێت بەردەوام بێت لە ئەنجامدانی ئەرکە سەرەکییەکانی لە بەدەستهێنانی دەستکەوتە پێشکەوتووەکانی گەورە لە فایلەکانی گەشەپێدانی بەردەوامدا.
بۆ بەستنەوەی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام کە دەوڵەت داناوە بە هەوڵی میدیاکان بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری، بە پشتبەستن بەو ڕاستییەی کە پرسی گەشەپێدان نوێنەرایەتی گرنگییەکی سەرەکی دەکات بۆ ئەو کۆمەڵگایانەی کە دەستیان کردووە بە گەڕان بەدوای گەشەسەندنی بەردەوام و هەوڵدان بۆ گەیشتن پێی، بە بەتایبەتی بەهۆی سەریەککەوتنی لەگەڵ بوارە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییە تێکەڵاوەکانی دیکە و گرنگی میدیا لە گفتوگۆکردن و چارەسەرکردنی پرس و کێشە جۆراوجۆرەکان.
پەیوەندییەکی نزیک لە نێوان ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام و ژینگەدا هەیە و پرسی ژینگە لە ساڵی ١٩٧٢ەوە لەسەر ژینگەی مرۆڤ خراوەتە چوارچێوەی گەشەپێدانی بەردەوامەوە.
هەموو ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی نەتەوە یەکگرتووەکان (SDGs) بە جۆرێک پەیوەندییان بە ژینگەوە هەیە. ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام کە ڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە ژینگەوە هەیە بریتین لە ئامانجی شەشەم (ئاوی پاک و پاکوخاوێنی)، ئامانجی حەوتەم (وزەی پاک و گونجاو)، ئامانجی ١١ (شار و کۆمەڵگا بەردەوامەکان)، ئامانجی ١٢ (بەکارهێنان و بەرهەمهێنانی بەرپرسیارانە)، ئامانجی ١٣ (کەشوهەوا کردار)، ئامانجی ١٤ (ژیان لە ژێر ئاو)، و ئامانجی ١٥ (ژیان لەسەر وشکانی).
گرنگی گواستنەوە بۆ ئابوورییەکی سەوز و پشتگیریکردنی بەهێزی ئەم گواستنەوەیە بە حەڤدە ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوام و ژینگەیەکی دۆستانە پەیوەستن.