نادر دۆغاتی .. نووسەر ، ئەڵمانیا
سەرێ سالا ئێزدیان (سەرساڵ) یان ژی (چارشەمە سەرێ نیسانێ) دكەفتە یەكەمین چارشەما سەرێ مەها نیسانا ڕۆژهەلاتیدا، هەرسال گەلێ ئێزدی دڤێ ڕۆژێدا سەرسالا خوە پیرۆز دكەن، د بیروباوەریا ئێزدیاندا مڵیاكەت (تاووس مەلەك) د ڤێ ڕۆژێدا داهری ئەردێ بوویە ل لالشێ (ل گۆر میتۆلۆژیا ئۆلا ئێزدیان) كنیات و سرۆشت خەملاندین ب جوانی و بەدەو وكولیلكێن مەها نیسانێ یێن سۆر، وەکوو د ڤێ سەبەقا قەولێدا دیاردکەت:
پەدشایە و هەرهەفت یارە،
ل مەرکەبێ دبوون سوارە،
د سەیرین ل چار کنارە،
ل لالشێ سەکنین گۆتن ئەڤە حەق وارە.
مەها نیسان دبێژە ئەز بووكا سالێمە و ئەز چ بووكا سەر خوەرا قەبۆل ناكەم، لەورا د مەها نیسانێدا پێكێینانا هەڤژینیێ (زەواجێ) د ناڤ ئێزدیاندا نابێت و گونەهە، وهەروەسا جۆتكاری و كولانا زەڤیێ ژی گونەهە.
ل چارشەمبووێ خۆش بوو ژیان
کەسک بوون دەشت و چیا و زەڤی و زۆزان
هەموو ب کەرەما پەدشێ منی ئێزدان
ل ئێڤارا چارشەمێ ئانكوو سێشەمە ئێڤاری، فندك و مۆم وشەمال ل هەموو مەزارگەها و جهێن پیڕۆز تێن ڤێخستین و ب تایبەت ل پەرستگەها لالش یا نۆرانی ب دەستێن فەقرا ومجێور وسەردەریێن قۆب و مەزەلێن خاسا.
هەر مالەك ئێزدی د ڤێ ڕۆژێدا دڤێت هژمارەك مەزن هێكا ڕەنگاوڕەنگ بكەلینێن (واتەیا هێكێ، یەزدانێ مەزن كنیات ژ دوڕێ ئافراند ب رەنگێ هێكێ و ڕەنگدانا هێكا ئانكوو سروشت و شكاندنا هێكێ ئانكوو ئافراندنا كنیاتێیە) و نانێ (سەۆك) ب ڕوون و كونجیا دپێژن و هەر مالەك ل گۆر پێچێبوونا خوە سەربڕەكێ دكەن نەدر و سەر ژێ دكەن، ژ بو مالێن فەقیر و كێمدەرامەت زاد و سەۆك وهێكا دكەنە خێر و بەلاڤ دكەن.
دڤێت هەر مالەك دڤێ ڕۆژێدا بەر دەریێ مالا خوە ب قەفتكەك كۆلیلكێن سۆر یێن مەها نیسانێ و قالكێن هێكا یێن ڕەنگاورەنگ بنەخشینن. ئەو نیشانا كوو ئەڤ ماڵ مالا ئێزدیانە.
چارشەم ڕۆژەک ب خودانە
دبێژمە وە گەلی ئێزدیانە
تاووس مەلەک ژ مەرا شەهدە و ئیمانە.
سەرێ سبەهێ دگەل ڕۆژهەلاتیدا مالخویێ مالێ دگەل زاروكێن خوە بەرێ خوە ددەن مەزاڕگە وپەرزدگەهێن ئۆلی وسەرەدانا گۆرستانا دكەن، دوست وهەڤال و خزم و گوندی بەرڤ هەڤ دچن ب سلاڤ و حورمەت، جەژن و سەرسالا تازە ل هەڤ پیڕۆز دكەن، زارۆك دەستێ دای وباڤێ خوە ماچ دكەن و جەژنا وان پیرۆز دكەن، دای و باڤ ژی خەلاتێ وان ددەنێ.
كەچ و خۆرت سەردانا مالێن دۆست و هەڤال و كەسوكارێن خوە دكەن و جەژنا هەڤ پیرۆز دكەن، دۆرا دەست ب لەهیستكا هێكا دكەن (دەق و دەق) و هەر كەسێ هێكا هەڤالێ خوە بشکینە (سەروبن) دێ هێكا شكەستی ژخۆرا ببە، زارۆك گەلەك شاد دبن دەمێ هێكەكە بهێز هەبیت و گەلەك هێكا بشكینە وژخوەرا ببەت.
دایك وكابانیێن مالێ خوارنێن فولكلوری ئامادە دكەن وەك تڕشك (كۆتلک) و سەروپێ وئاپراخ.. هتد.
پشتی خوارنا نێڤرۆژێ جۆتكار سەرەدانا زەڤی و باخچێن خوە دكەن، نانێ سەۆکێ و هێكێن ڕەنگین ب خوەرا دبەن و لناڤ زەڤی وچاندنیا خوە هێكا دشكینن و لگەل نانێ سەۆکێ دخوەن ولناڤ زەڤیێ دبژینن و بەلاڤدكەن دا خێر و بەرەكەتا ساڵێ بكەفتە ناف زەڤی وچاندنیا خوەدانی.
ژن دگەل قیزێن خوە جلاندکێن زادی کار دیکەن ژ هێک وسەۆک وگرار وگۆشت وسەرەدانا مەزەڵێن مریێن خوە دکەن ل گۆرستانا هندەک وی زادی دخوەن وهندەکێ ل بەلینگازا بەلاڤدکەن.
شڤانێ پەز نە بێ بەهرا ژ خەلات وهێكێن سەرسالێ، بێریڤان رۆژا دن دچە بێریێ، خەلاتێ شڤانی ژ هێك ونانێ سەۆك ودراڤ وخەلاتێن دن بخوەرا دبەن، بێریڤان دچە خوە ل گۆپالێ شڤان ددە، و گۆپالی دشكینە و خەلاتێ شڤان ددەتێ، شڤان و مروەتا خوە كا دێ بچی ڕازیبە.
هات چارشمبووا ئەولی
دوڕ ب ڕەنگا خەملی
ئەڤ دونیا پێ دکەملی
جەژنا سەرێ سالا ئێزدیان جەژنەك سروشتییە دگەل ئافراندنا كنیاتێیە و یە گرهێدای خاك و وەلاتێ مە ژبنەڕەتدا، ڕێوڕسمێن ڤێ جەژنێ تەنها ل وەلاتێ مە کوردستانێ ب دروستی تێن گێران، وەكی دن ل دەرڤەی وەلات ل دیاسپورایێ تەنها دبنە جەژن و خۆشی ب مۆزیك و گۆڤەند ل سالونا بێی ڕێوڕسێم.
هەر ساڵ ب خێر و خۆشی بن.