عەلی جمال
وشەکە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر مێشکمان هەیە بەو پێیەی کۆنتڕۆڵی ڕەوتی بیرکردنەوەمان و کاردانەوەکانمان دەکات، چونکە وشەکە سیحرێکی لەسەر دەروون و ڕۆحی مرۆڤ هەیە، بەو پێیەی هەستی ئەرێنی یان ئەوەی پێی دەوترێت سۆز و سۆزی کۆمەڵایەتی دروست دەکات، لەکاتێکدا کەسانی بەدخوازانە وشە هەستی نەرێنی ورووژێنێت و دەبێتە هۆی خەمۆکی و گۆشەگیری کۆمەڵایەتی. وشەکان کاریگەرییەکی سەرسوڕهێنەریان لەسەر دەروون هەیە، هەرچەند وشەکان زیاتر گوزارشت لە خۆشەویستی بکەن، کاریگەرییەکەی گەورەتر دەبێت، بۆیە هەم پیاو و هەم ژن دەیانەوێت لە دیوەکەی ترەوە ئەم وشانە ببیستن، چونکە خۆشەویستی ناژیت مەگەر لەڕێگەی قسەی میهرەبانەوە. هەستێکی زۆر هەیە کە پێویستە بە وشە دەریببڕیت، ئەم وشانە جەخت لەسەر بەهێزی هەستەکان دەکەنەوە و سەرسامی نیشان دەدەن و جارجارە بە دەستەواژەی ناسک دەریدەبڕن. وشەکان لە ڕێگەی نامەکانەوە جوانترین هەست بە مرۆڤ دەبەخشن کە هەیەتی بۆ بەرزکردنەوەی ڕۆحی ئەو کەسانەی کە نائومێدی و بێمتمانەیی دروست دەکەن.
وشەکە پەیامێکە کە دڵخۆشی بە دڵ دەگەیەنێت، دوا وەڵامیش یەکێکە لە جوانترین شتەکان کە ئەمڕۆ وەرمگرت، قسەکانت دڵخۆشی کردم. لێرەدا سەرنجی ڕادەی سیحری وشەکە دەدەین، نەک تەنها لەسەر ئاستی دەروونی و ئەخلاقی، بەڵکو لەسەر ئاستی تەندروستی و جەستەیش.
وشەکە ماناکانی خۆشەویستی و سۆز لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت، وەک (خۆشمدەوێیت)، “چەند باشیت” و “رێگاکەتم بەدڵە” لە دیالۆگدا، وشەی “خۆشمدەوێیت” وشەیەکی سادە و سۆزدارە کە… خۆشەویستی و سۆز و دڵسۆزی و دەرئەبڕێت. ئەم وشە جوانە دڵڕفێنە هیچ تێچووی نییە، بەڵام کاریگەری سیحری هەیە، بارگرانی ژیان و سەختی ڕۆژەکان ڕزگار دەکات، سیحری بیستنیشی بەرز دەکاتەوە بۆ بەرزترین شوێن.
وشەکە لە سەرەتاوە بەرگەی ناگیرێت و لە کۆتاییدا سازش ناکات، چونکە هەر وشەیەک کە لە دەمەوە دێتە دەرەوە مانای بەرز لە دڵدا هەڵدەکێشێت و وشەی “خۆشمدەوێیت” ئەوە نیشان دەدات کە من تۆم خۆشدەوێت زیاتر لەوەی کە لەم شتەدا هیچ شتێکم خۆشبوێت لە جیهان، هەزار هێندە زیاتر لە هەموو شتێکی ئەم جیهانە خۆشم دەوێیت. ئەم وشەیە متمانە و هاوڕێیەتی دروست دەکات.
وشەکە وەک زەنگێک لە گوێدا دەمێنێتەوە و کاریگەری لەسەر دڵ و ڕۆح دەبێت، بۆیە دەبێت ئەوە بزانین کە هەر وشەیەک دەیڵێین کاریگەرییەکی گەورە بەجێدەهێڵێت، بۆیە دەبێت وریا بین لە هەڵبژاردنی باشترین و جوانترین وشەی میهرەبان تا کاریگەری ئەرێنی لەسەر دڵی مرۆڤەکان بەجێبهێڵین
قسەکردن تەنها دەردانی دەنگ نییە کە ئێمە تەنها بۆ دەربڕینی بۆچوون یان ئارەزووەکانمان وەریدەگرین، قسەکردن لەرزینە، هەر وشەیەک لەرزینەکانی خۆی لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت، ئەم لەرزینانە کاریگەرییان لەسەر کێڵگەی وزەی مرۆڤ یان بە شێوەیەکی نەرێنی یان ئەرێنی هەیە، ئەم کاریگەرییە دەتوانێت ببێتە هۆی دیاری کردنی کەسایەتی مرۆڤەکان. قسەکردن تەنها زمان نییە، بەڵکو دەکرێت بێدەنگی و جوڵە بێت کە توانای ئەوەی هەبێت وەرگر ئاگادار بکاتەوە لەو پەیامەی کە دەبێ بیگەیەنێت، هەروەها گرنگی قسەکردن لەسەر کاریگەرییەکانی وشەکە لە ئەنجامی زۆرێک لە ئامارەکاندا ئاماژە بەوە دەکەن کە نزیکە لەسەدا هەشتای ئەو نەخۆشانەی سەردانی پزیشکی پسپۆڕی پزیشکی گشتی دەکەن لە بنەڕەتدا لە حاڵەتی کەمی هاوسەنگیدان لە هەستەکاندا، و توێژینەوەکان ئاشکرای دەکەن کە دەرمانەکان بە تەنها بەس نین بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی زۆرێک لە نەخۆشیەکان کە تێیدا لایەنی دەروونی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە باشترکردنی کوالیتی ژیان لە نەخۆشەکە و کەمکردنەوەی کاریگەری نەخۆشییەکە لەسەری.ئەم لایەنە دەروونییە ڕاستەوخۆ کاریگەری گوتار و وشەی لەسەرە. هەروەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، وشەکە بە پێچەوانەی ئەوەی کە لە بارەی کاریگەرییەکەی تەنها لەسەر وەرگرەکە باو بووە، کاریگەری لەسەر قسەکەریش هەیە، ئەگەر قسەکەر پرسیارێکی کرد، بۆچوونێکی دەربڕی، یان زانیارییەکی پێشکەش کرد، ئەوا وەرگر مەبەستی ئەم وشانە بۆی دەبێت ، جا چ وەک ئامرازێک بۆ پاڵنەر، خراپ بەکارهێنان، یان هەڵمژینی بێلایەنانەی زانیاری، ئەمەش بەو مانایەیە کە وشەکانی It لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت یان هاندان لە ڕێگەی هاندان یان ترساندن لە ڕێگەی خراپ بەکارهێنانەوە، ئەمەش وا دەکات وشەکە هەستی ئەرێنی یان نەرێنی بخاتەڕوو.
بۆچی هەندێک کەس توانای قسەی ئەرێنییان هەیە لەکاتێکدا هەندێکی تر تەنها دەتوانن قسەی نەرێنی بکەن؟
وشەکە لە بنەڕەتدا وەک ئاوێنەیەک بۆ قسەکەر دادەنرێت، بۆیە قسەکردن دەربڕینێکە بۆ ناوەوەی سەرچاوەی قسەکردنەکە و سروشتی قسەکردنەکەش لە هۆشیاری و یادەوەری و باوەڕ و ئەو ژینگەیەی کە تێیدا گەشەی کردووە، سەرهەڵدەدات بەرەو سەرەوە، و هەموویان ئەو توخمانەن کە کاریگەرییان لەسەر سروشتی قسەکردنی مرۆڤەکان و شێوازی وەرگرتنی وشەکانی گوێگر هەیە لە هۆشیاری وەرگر و ناوەوەی و ئەو شتانەی کە لە پلەی یەکەمدا تێکی دەدەن.
کاریگەری وشەکە لەسەر منداڵ
پێویستە هەمیشە تەرکیز لەسەر کوالیتی ئەو قسەکردنە بێت کە ئاراستەی منداڵەکە دەکرێت، چونکە تاک لە تەمەنێکی زۆر بچووکدا ئەو هۆشیارییەی نییە کە بتوانێت بەسەر قسەی خراپ و نەرێنیدا زاڵ بێت بەبێ ئەوەی کاریگەری لەسەر بێت و بەو هۆیەوە کاریگەری خراپی لەسەر بێت قسە لەسەر منداڵان توند و تۆڵە و هەمیشە بە توندی لە مێشکیاندا دەمێنێتەوە و لێرەشدا ڕۆڵی سەرپەرشتیار و پەروەردەکارە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەو یەکێکە لە یەکەمیان ئەو پەیوەندیانەیە کە منداڵ دروستی دەکات کە بەشدارن لە داڕشتنی کەسایەتییەکەی.بۆیە سروشت پەیوەندییەکە و ئەو وشانەی کە لەلایەن دایک و باوک و پەروەردەکارانەوە ئاراستەی دەکرێن دەبێت بە وردی لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکرێت، قبوڵ ناکرێت وشەی ئازاربەخش ئاراستەی منداڵەکە بکرێت تەنها لەبەر ئەوەی هەڵەی کردووە، لە لایەکی دیکەوە دەبێت یارمەتی بدرێت بۆ ئەوەی درک بە هەڵەکانی بکات و هەوڵی بدات بۆ چاککردنی ئەگەر بتوانرێت بەبێ ئەوەی بگات بابەتی توندوتیژی زارەکی یان جەستەیی هەمان شت بۆ پەروەردەکار دەگونجێت، کە نابێت بە هیچ شێوەیەک بە زاراوەی خراپ قسە لەگەڵ منداڵەکەدا بکات کە بەهاکەی کەم بکاتەوە تەنها لەبەر ئەوەی نەیتوانی لە وانەکە تێبگات، بەڵام لە بەرامبەردا ئەو دەبێت یارمەتی بدرێت بۆ تێگەیشتن و دوورکەوتنەوە لە بەراوردکاری نێوان خۆی و هاوتەمەنەکانی لە بەشەکەدا، وەک چۆن سەرپەرشتیارەکە دەبێت ئاگادار بێت کە هەموو کەسێک لەناو خۆیدا بەهرەیەک هەڵدەگرێت کە تەنها پێویستی بە کەسێکە کە یارمەتی بدات بۆ دۆزینەوە و پاڵاوتنی، منداڵەکەش، ئەگەر بێت لە پەروەردەدا جیا نەکرێتەوە، ڕەنگە لە شتەکانی تردا جیا بکرێتەوە وەک کاری دەستی، و لێرەدا سەرپەرشتیار دەبێت منداڵەکەی لەخۆبگرێت، بەرژەوەندییەکانی هەرچییەک بێت، نەک ئەوەی کە ناتوانێت بە قسە و دەستەواژەیەکی زۆرەوە بەسەریدا بسەپێنێت.