جە هەورامانۆ

د. موئمین زەڵمی

هەورامان یان هۆرامان، یۆن جە یاگە فرە فەرهەنگ و فرە ڕەنگەکا کوردسانی، کە بەش بییەن سەروو هەر دوێ دیمەکا کوردسان و باشوور و ڕوژهەڵاتی. هەورامییەکێ پاسە ئەژناسیێنێ، کە هەمیشە دەساوەو وێشا بیێنە و بەروبوومە دەسکردە و وێشا وستەنۆ خزمەتو وێشا و کەسوکاری و هامسایا و مێماناشا، هەورامییەکێ بە پاو ئاماری ناڕەسمی، کە سەرچەمەش جە سەنەدو شارستانی شارە هەردوی دیمەکەیۆ هورگێرتەن یاوا بە نزیکەو یەک ملیۆن کەسا، کە جە ئوستانەکاو کرماشانی، کوردسانو ڕوژهەڵاتی و هەڵەبجەو کوردسانو باشوور نیشارە و ژیوا، هەڵبەت ژمارێوە فرێچ پەرش و بڵاو بیێنێ بە شارەکاو تەروو ئێران و ئێراقی و وڵاتا ئەوروپایرە.

هەورامییەکێ، پێسە دینی، فرێشا مسوڵمانێ سوونیێ مەزەبو شافیعینێ، هەڵبەت کاکەیێ و یارسانێ و ژمارێوە شیعێچشا هەنێ، جە فەرهەنگو و ڕۆشنویری هەورامنینە، ئەدەبیات هەمیشە مەقام و یاگێوە بەرزەش هەنە و شاعیرێ گۆرێ و مەشهورێ فرێ هورکەوتێنێ، کە بە هەورامی شیعرێ، رازێ، هەقایەتێ و نویسێکێشا بڵاوکەردێنێوە، جە نموونەی مامۆسا بێسارانی، مەولەوی، خانای قوبادی، مەستوری ئەردەڵانی، سەیدی و مەڵا حەسەنی دزڵی و تا دماتەر، هەر پاسە جە عێرفانیات و دیندارینە، تەسەوف و سۆفیگەری بەشێوەن جە دینداری هەورامییەکا کە بە عەشقۆ و بە لەزەتۆ تامو دینداریشا چەشتەن، شێخاو تەوێڵێ و بیارێ و خورماڵی جە هەورامانو عێراقی و شێخە پایەبەرزەکاو هەورامانو ئێرانی، فرە یاگێ پەنەزاناینێ و هەرمانێ فرە گۆرێشا کەردێنێ، مامۆسا عەبدولکەریمی مودەریس و دکتۆر مستەفا زەڵمی و دەیان و سەدان مەڵێ گەورێ و پرۆفیسۆرێ و دکتۆرێ پایەبەرزێ، کە وەڵتەر و ئیسە جە زانشتگاکانە خزمەت کەرا بەشێنێ جا فەرهەنگە دۆڵەمەنەیە.

هەورامییەکێ بە هەورامی قسێ کەرا و منویسا، هەورامی بە ناسکی و دۆلەمەنییەکەیش هەمیشە زوانو نویستەی و زوانو ویرکەردەیۆ و قسە و گوفتارە ئەدەبی و عێرفانی و رۆحانی و عاشقانەکا بییەن. هەورامی پانەی جە کوردی و زوانەکا تەری جیا کریۆوە، کە پەڕماناتەر، فراوانتەر، دۆڵەمەنتەرا و چەنی ئانەیچە نێروماش هەن، کە جە زوانەکا تەرینە کەمتەر ئی جیاکارییە بەرگنۆ، یانی هەورامی فرە بە زەحمەت ورچەرخیۆ،کە بەسیوە بە زوانێتەرێ یان شێوەزوانێوە تەرەرە.

ئینە کە چی وتارەنە واندێشۆ، چن سەرەقەڵەمێم پەی یاوانەی زیاتەری جە هەورامانی و هەورامی و هەورامییەکا، جا خوا یاربۆ هەر ژمارێوەنە، وەختێوە دیاریکەرمێ پەی نویستەی و قسەکەردەی یۆ جە جوانییەکا، دێوڵە دۆڵەمەن و گران و عالەکا کە بینێ پایەو مردای هەورامانی و ئی کۆڵەشا سەروو مردان، نویستەی ئێمە، وانایۆ و وەرچەمڕۆشنیش چەنە گنۆوە پەی وستەیڕووەی هەر نۆرم، فۆڕمێوە ژیوای و لایێوە جە جوانییەکا و ئی مەملەکەتی کە یاگێ و جاگاو وێش هەن جە ژیوای رۆژانەی خەڵکو ئی مەحاڵینە.

هەورامان و هەورامییەکێ هەر جە زەمانێ فرە زووەن، واردەشا جیاواز، ژیوایشا جیاواز، نۆرم و شێوەی ژیوایشا جیاواز، هەتا دینداری و وانایۆشا جیاواز بییەن، ئینە پا مانێ نمێ کە واچمێ گەرەکشا نەبییەن پێسە خەڵکیتەری ژیوا، بەڵام وەرکەوتەی، نشینگە و ژیوایشا پاسەش کەردەن کە وێشا سەرچەمەو یەکەمو دروسکەردەی، پەتەی و پوختەی، گردو ئا پێویستیا با کە ژیواینە مەنارە پەیش، هەر جە واردەی، پۆشتەی، مامەڵەو رۆی، سانای و ورەتەی، هەقو مافی، شایی و وەشی، شیوەن و خەم و خەفەت، کەسابەت و بازاڕداری، زراعەت و باخدارت، ئاژەڵداری و وەرشەو پارشەوشا، هەمیشە دیمێتەرو ژیوایشا وستەنڕووە کە یاگێ وانایۆ و چەمەوەنەبڕییەن، پەوکای چێولای هەر ژمارێوە ئی مجەلەینە باسێوە وزمێ ڕووە کە یاگێ ئانەین سەرنجەش دریۆ.

• دکتۆرا جە سیاسەتو زوانی و پەروەردەی

ڕەنگە بە دڵت بن