د. شۆڕش مورادی
دانیمارک / کوپنهاگن
کوردستان وە درێژایی مێژوو جێگاو پەناگاێ وەیەکەوژیان ئایین و باوەڕەیل جیاواز بییە. تا ئیمڕووژ لە سەر خاک کوردستان جەنگ ئایینی نەقوومیاس یا روینەیاس سەرەڕاێ فرە باوەڕی ئایینی لە مابەین پێکھاتەیل نەتەوەی کورد. ئەڕا نموونە لە گەورەشار کرماشان، پێکھاتەیلی وە دریژایی مێژوو لە شان یەک ژیانە، سەرەڕاێ ئەوەێکە باوەڕ وە ئایین و مەزھەبەیل جیاواز داشتنە، جور ئایینەیل یاری، جویلەکە، ئسلام و مەزھەبەیل شیعە و سوننی، وەلێ دایم لە ئاشتی و ئارامی وەگەرد یەکا ژیانە لە شار کرماشان.
وە درێژایی مێژوو لە سەر خاک کوردستان ھویر و باوەڕەیل جیاواز لە داڵگ پەیا بیەس. چ لە بوار سیاسی، فەرھنگی، ئایینی و کومەڵایەتی. ئایین یاری نموونەێ رەسەنترین ئایینە لە مێژوو کوردستان. ئایین یاری لە سەردەمەیل دویرەو لە سەر خاک کوردستان سەر ھەڵداس.
ئایین یاری وە شێوەێ دەوران دەوران زھور کردیە یا فۆرم گردیە. لە ھەر دەورانێک زات لە وجود چەن کەسایەتی ئایینی زھور کردیە، وە لە ڕێ زات کەسایەتییەیل پەیام ئایینی ئاشکرا کریاس ئەرا پەێڕەوان ئایین یاری.
پەیام نویسریای ئایین یاری وە (دەفتەر) ناوزەن کریاس. دەفاتر پیروز ئایین یاری لە سەردەمەیل جیاواز وە زووان کوردی و شێوەزارەیل جیاواز جوور ھەورامی، سۆرانی وە گورانی وە قەڵەم زاتدارەیل زەھور کردیەس وە نویسیاس. یەکەم دەفتەر پیروز وە ناو پردێوەر لە سەردەم “سولتان سەھاک” وە قەڵەم پیر موسی نویسریاس. ھەر لێوا دەوران ئاسەی براکە، شێخ ئەمیر، ئێڵ بەگ جاف خاوەن دەفتەر پیروزن. دەفتەرەیل ئایین یاری وە شێوەی کەڵام وەگەرد ژەنین تەمویرە بەیان کریەت.
کەسایەتییەیل ئایین یاری کورد بینە، وە لە کوردستان ژیانە. زیارەتگایەیل پیروز ئی ئایینە ھانە کوردستان. پەیڕەوەیل ئایین یاری بەش سەرەکییان کوردن. ھەڵبەت پەیڕەو فارس و تورکیش دێرێ. پەیڕەوەیل ئایین یاری بەش فرەیان لە رووژھەڵات کوردستان لە شار کرماشان ژیەن، لە باشوور کوردستانیش لە شارەیل خانەقین، ھاوار و کەرکوک ژیان بەنە سەر. ئامار نافەرمی سەبارەت وە شومارەی یارسانەیل زیاتر لە سێ ملیون کەسە.
ڕێوڕەسمەیل ئایینی یارسان لە «جەمخانە» ئەنجام گرێت. پەیڕەوەیل ئایین یاری وە شێوەی «نەزر و نیاز» کردار کەن. کەسایەتییەیل ئاینی یارسان وە «پیر یا سەید» ناو بریەن. یارسانەیل ساڵانە سێ رووژ رووژە گرن وە لە شوونێ «جەژن خاونکار» بەرپاکەن.
ئایین یاری باوەر وە « دونا دون » یا گڕخواردن روح دێرێ. باوەر وە زھور «زات» لە وجود ئنسانەیل دێرن. ئەرکان ئایین یاری لێواسە:
« یاری چوار چیوەن باوەڕی وە جا
پاکی وە راستی، نیستی وە رەدا»
ئیمروژە بەرێز ئاسەی “نەسرەدین حەیدەری” ڕابەر ئایینی کومەڵگای یارسانە وە لە تەکیەی سەی براکە لە «تویشامی» ژییەێت.
ئایین یاری لە ساڵ ٢٠١٨ لە وڵات دانمارک لە لایەن وەزارەت کلیسا وە شێوەێ فەرمی ناسیاس. ئایین یاری دەسمەیەتدەر بییە ک کوردەیل یارسان باوەڕ وە فەلسەفەی وەیەکەوژیان و یەکتر قەبولکردن داشتوون و دێرن.
