رەحیم رەشیدی
مێژووی دوورو نزیکی خه‌ڵکی به‌ش مه‌ینه‌تی کوردستان، لهگهڵ ئهوهی رۆژانی پڕ له سه‌رکه‌وتن‌و به‌ره‌وپێش چوونی تێدایه که کورد شانازیان پێوه ده‌کات‌و پێیانه‌وه سه‌ربه‌رزه، هاوکات رۆژانی ڕه‌‌ش‌و پڕ له کاره‌ساتی واشی تێدا به‌دی ده‌کرێ که وێرای ئهوهی وه‌کوو تراژیدیاو کاره‌سات دێته ئه‌ژمارو به‌سه‌رشانی خه‌ڵکی بێ به‌ش له ئازادی‌و ژیانی سه‌رده‌میانه‌ی کوردستان قورسایی ده‌کات، به‌ڵگه‌شن بۆ بوونی فره چه‌شن که له لایه‌ن داگیرکارانی کوردستانه‌وه ده‌رحه‌ق به وردو درشتی وڵاته‌که‌مان به‌رده‌وام به‌رێوه ده‌چێت.
چۆنێه‌تی قه‌ومانی ئهم رۆژه ڕه‌شانه به ئاشکرا ئه‌و راستی‌یه ده‌سه‌لمێنن داگیرکه‌رانی کوردستان بۆیان گرینگه، سیاسه‌تێک به‌رێوه‌به‌رن که خاک‌و خه‌ڵکی کوردستان زۆرترین زیان‌و زه‌ره‌ری به‌رکه‌وێت. جا که‌وایه کورد له‌مه‌به‌ر یان ئه‌وبه‌ر بێت، له گه‌رمێن بێت یان له کوێستان زۆر بایه‌خدار نیه، گرینگ ئه‌وه‌یه کورد بێ‌و زیانی وێکه‌وێت. بکوژرێ، مالوێران‌و ده‌ربه‌ده‌ر، ئاواره‌و ماڵ به کۆڵ بکرێت.
ئهم گه‌له له‌سه‌ر خاکی خۆی ته‌نیا به تاوانی ماف خوازی‌و گرتنه ده‌ستی چاره‌نووسی خۆی، په‌لامار دراوه، هێرشی کراوه‌ته سه‌ر، زێدو نیشتمانه‌که‌ی کێوماڵ کراوه‌و، کێو، مه‌زراو ره‌زو باغه‌کانی سوتێندراو‌ن، گونده‌کانی وێران کراوه، شاره‌کانی به‌ر بۆب‌و ناپاڵم ده‌درێت تاکوو ده‌نگی ئازادی خوازی‌و هاواری په‌نگ خواردووی نه‌گاته گوێ‌و نه‌بیسترێ.
شه‌ڕی بێ ئاکام‌و زیانباری 8 ساڵه‌ی دوو ده‌وڵه‌تی دیکتاتۆرو شه‌ڕخوازی ئێران‌و عێراق که پتر له یه‌ک میلیۆن کوشته‌و بریندار، به ملیارد دۆلار زیان‌و زه‌ره‌ری مادی‌و مه‌عنه‌وی لێکه‌وته‌وه، ده‌ره‌تانێک بوو تا دوو ده‌وڵه‌ت له به‌ستێنی ئهم شه‌ڕه کۆنه‌په‌ره‌ستانه‌دا، زیان‌و زه‌ره‌رێکی زۆر به خه‌ڵکی کوردستان بگه‌یه‌نن. شه‌رێک لهگهڵ زه‌ره‌رمه‌ند کردنی کورد‌و باقی گه‌لانی ناوچه‌که، سێبه‌ری ڕه‌‌شی له‌سه‌ر خه‌باتی بزوتنه‌و‌ی میللی _ دێمۆکراتیکی کوردستان داده‌نا‌و ئه‌و تێکۆشانه چڕوپره حه‌قخوازانه‌ی که ڕۆڵه‌کانی کورد بۆ به‌رگری له مان‌و ماوجودیه‌تی خۆیان به‌رێوه‌یان ده‌برد، که‌مره‌نگ ده‌کرده‌وه‌و، له چاوی راگه‌یاندن‌و ناوه‌نده جیهانی‌یه‌کانی ده‌شارده‌وه، له راستی‌دا ئهم دۆخه‌ش ده‌رفه‌تێکی له‌بارتری ده‌خسته به‌رده‌م شه‌رخوازان تاکوو باشتر گه‌لی ئازادی ویستی کورد قه‌ڵاچۆ بکه‌ن.
یه‌کێک له‌و ڕووداوه دڵته‌زێنانه کاره‌ساتی شیمیایی باران کردنی شاری سه‌رده‌شته له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان که رێکه‌وتی 7ی پووشپه‌ری ساڵی 1366ی هه‌تاوی، به‌رانبه‌ر به 28ی ژوئه‌نی 1987ی زایینی هاته ئاراوه. فرۆکه بۆمب هاوێژه‌کانی ده‌وڵه‌تی به‌عسی سه‌ر شێت، له کرده‌وه‌یه‌کی قیزه‌ون‌و سه‌ره‌رۆیانه‌دا، په‌لاماری شاری سه‌رده‌شتان‌داو بۆردمانی شیمیایان کرد. هه‌رچه‌نده شاره‌کانی کوردستان هه‌ر جار ناجارێک له لایه‌ن فرۆکه‌کانی هه‌ر دوو لا ده‌درانه به‌ر هێرش، به‌لام کاره‌ساتی 7ی پووشپه‌ر زامێکی وه‌های خسته سه‌ر جه‌سته‌ی‌و باڵای شاری خه‌باتگێری سه‌رده‌شت‌و ده‌وروبه‌ری که مه‌حاله له بیر بکرێت.
ئه‌گه‌ر سه‌رانی رووخاوی به‌عس به خولقاندنی ئهم جنایه‌ته په‌ڵه‌یه‌کی ڕه‌‌شیان به کارنامه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی تاوانکاری خۆیان زیاد کرد، ئه‌وه کاربه‌ده‌ستانی ئێرانی به که‌مته‌رخه‌می‌و بێ ده‌روه‌ستی له ئاست بریندارو قوربانیانی ئهم رووداوه‌دا، بوونه هۆی ئهوهی رێژه‌ی شه‌هید‌و برینداره‌کان به‌ره‌وو ژوور هه‌ڵکشێت‌‌و ئاست‌و مه‌ودای تاوانه‌که به‌رفراوان‌تر بێته‌وه.
سه‌ره‌ڕای به پێت بوونی ناوچه‌که، ئێستاش پاش ساڵانێک له هاتنه ئارای ئهم رووداوه کاره‌سات‌باره، بێ که‌ره‌سته‌یی، نه‌بوونی ئیمکاناتی پزیشکی‌و مادی، که‌م بوونی ده‌واو ده‌رمان، پاشکه‌وتویی نه‌خۆشخانه‌و وڵام ده‌ر نه‌بونی بۆ خه‌ڵکی شاری سه‌رده‌شت به گشتیی‌و لێقه‌وماوان‌و زامهه‌ڵگرتووه‌کانی جه‌سته زامداری ئهم ڕووداوه،به ڕوونی پشت گوێ خستنی خه‌ڵکی کورد له لایه‌ن کاربه‌ده‌ستانه‌وه نیشان ده‌دات.
گومانی تێدا نییه به‌شێک له به‌رێوه‌به‌رانی تاونباری خولقێنه‌ری تراژیدیای شیمیایی کردنی شاره‌کانی کوردستان له دادگاکانی پاش پرۆسه‌ی ئازادی عێراق حوکمی شیاوی خۆیان وه‌رگرت‌و ئه‌وانی دیکه‌ش به حوکمی به‌ره‌پێش چوونی مێژووو که دابین بوونی دێموکراسی‌و مافی گه‌لانی تێدا مسۆگه‌ر ده‌بێت، چاره‌نووسێکی باشتر له‌وانیان نابێت. له بێره‌وه‌ری تاڵی ئهم تاوانه سامناکه‌دا، وێرای ده‌ربڕینی داخ‌و که‌سه‌ری قوڵ بۆ قوربانی‌یه‌کان، هاوده‌ردی لهگهڵ تێکرای خه‌ڵکی کوردستان و ئاواتی چاکبوونه‌وه بۆ برینداره‌کانی ئهم رووداوه له بیرنه‌کراوه به ئاوات ده‌خوازیین