عەلی جمال
گۆڕانکارییەکی حەتمی بەرەو ئایندەیەکی دیجیتاڵی لەم ساڵانەی دواییدا سەرهەڵدانی تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی شۆڕشی لە لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژیانماندا کردووە و جیهانی کتێبیش لەوە بێبەری نییە. کتێبە نەریتییەکان لە مێژە وەک بەردی بناغەی پەروەردە و بڵاوکردنەوەی زانیاری ستایشی دەکرێن. بەڵام ئەوان سنووردارکردنی سروشتییان هەیە کە ڕێگری لە پێشکەوتنی بڵاوکردنەوەی زانیاری لە سەردەمی دیجیتاڵیدا دەکەن. یەکەم: سروشتی فیزیکی کتێبە نەریتییەکان دەبێتە هۆی سنوورداربوونی دەستڕاگەیشتن و گواستنەوە. لە کاتێکدا مرۆڤ لە یەک کاتدا تەنها دەتوانێت چەند کتێبێک هەڵبگرێت، ئامێرێکی دیجیتاڵی دەتوانێت تەواوی کتێبخانەیەک لە سەرووی پەنجەکانیدا هەڵبگرێت. جگە لەوەش کتێبە نەریتییەکان کەوتوونەتە ژێر سنوورەکانی چاپ و بڵاوکردنەوە، لەگەڵ بەردەستبوون و دابەشکردنی سنووردار. لە بەرامبەردا دەتوانرێت دەستبەجێ کتێبی دیجیتاڵی لە هەر شوێنێکی جیهانەوە دەستت بگات و دایبەزێنرێت. دووەم: کتێبە نەریتییەکان بوونێکی ئیستاتیکن، ئەمەش کارلێک و بەشداریکردن سنووردار دەکات. نەبوونی توخمەکانی مالتیمیدیا و تایبەتمەندی کارلێککەر دەتوانێت ڕێگری لە تێگەیشتن و ڕاگرتنی زانیارییەکان بکات. بە پێچەوانەوە، کتێبە دیجیتاڵییەکان ئەزموونی داینامیکی پێشکەش دەکەن لە ڕێگەی یارمەتیدەرە بینراوەکان، کلیپی دەنگی و هایپەرلینکەکانەوە، کە ژینگەیەکی فێرکاری زیاتر غوڵامکەر و سەرنجڕاکێشتر دابین دەکەن. لە کۆتاییدا ناتوانرێت چاوپۆشی لە تێچووی دارایی و کاریگەریی ژینگەیی چاپکردنی کتێبی فیزیکی بکرێت. بەرهەمهێنانی کتێبی کاغەزی سەرچاوەی بەنرخ بەکاردەهێنێت و بەشدارە لە دارستانبڕین، لەکاتێکدا کتێبی دیجیتاڵی پێویستی بەو بەکارهێنانی سەرچاوە بەرفراوانە نامێنێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەم سنووردارکردنە سروشتیانەی کتێبە نەریتییەکان، دیارە کە گۆڕانکاری بەرەو داهاتوویەکی دیجیتاڵی نەک هەر پێویستە بەڵکو حەتمییە بۆ پێشخستنی بڵاوکردنەوەی زانیاری و دەستەبەرکردنی دەستڕاگەیشتنێکی دەستڕاگەیشتن و بەردەوامتر بە سەرچاوە پەروەردەییەکان.
چۆن کتێبە ئەلیکترۆنییەکان شۆڕشێک لە شێوازی بەکارهێنانی ئەدەبیاتدا دەکەن یەکێک لە سوودە سەرەکییەکانی کتێبی ئەلیکترۆنی توانای کەسایەتیکردنی ئەزموونی خوێندنەوەیە بۆ ئەوەی لەگەڵ ئارەزووەکانی تاکەکەسیدا بگونجێت. لەگەڵ کتێبە تەقلیدییەکان، خوێنەران سنووردار دەبن بە خوێندنەوەی ئەو شتانەی کە لە کتێبفرۆشە فیزیکییەکان یان کتێبخانەکاندا بەردەستن. بەڵام بە کتێبی ئەلیکترۆنی، خوێنەران دەتوانن تەنها بە چەند کلیکێک دەستیان بە کۆمەڵێک کتێبی بەرفراوان لە ژانر و نووسەرانی جیاوازەوە بگات. ئەمەش ڕێگە بە ئەزموونێکی خوێندنەوەی هەمەچەشنتر و دەوڵەمەندتر دەدات. جگە لەوەش، کتێبە ئەلیکترۆنییەکان تایبەتمەندی جۆراوجۆری خۆکارانە وەک قەبارە و شێوازی فۆنت، ڕەنگی پاشبنەما و بژاردەی تیشک خستنەڕوو پێشکەش دەکەن، ئەمەش خوێنەران دەتوانن ئەزموونی خوێندنەوەکە بەپێی ئارەزووی خۆیان بگونجێنن. بۆ ئەو کەسانەی کە کێشەی بینین یان کێشەی خوێندنەوەیان هەیە، کتێبی ئەلیکترۆنی دەتوانێت بژاردەی دەستڕاگەیشتن وەک دەق بۆ قسەکردن و قەبارەی فۆنتەکانی ڕێکخراو دابین بکات، ئەمەش ڕێگەیان پێدەدات چێژێکی تەواو لە جیهانی ئەدەبی وەربگرن. ئەم تایبەتمەندییە کەسییانە نەک هەر ئەزموونی خوێندنەوە بەرز دەکەنەوە بەڵکو ئەدەبیات زیاتر دەستڕاگەیشتن و گشتگیرتر بۆ خوێنەرانی بەرفراوانتر دەکەن. بەم شێوەیە کتێبە ئەلیکترۆنییەکان شۆڕشێک لە شێوازی بەکارهێنانی ئەدەبدا دەکەن، بە پێشکەشکردنی ئەزموونێکی خوێندنەوەی نەرمتر و خۆکارانەتر.
سوودە ژینگەییەکانی وەرگرتنی کتێبی دیجیتاڵی(pdf) یەکێک لە لایەنە سەرەکییەکانی گواستنەوە لە چاپەوە بۆ کتێبی دیجیتاڵی ئەو سوودە ژینگەییەیە کە دەیھێنێت. پرۆسەی بەرهەمهێنانی کتێبی تەقلیدی پێویستی بە بڕینی دارەکان و بەکارهێنانی سووتەمەنی بەردینی بۆ گواستنەوە و ئازادکردنی دەردانی زیانبەخش لە چاپخانەکانەوە هەیە. لەبەرامبەردا کتێبی دیجیتاڵی پێویستی بە سەرچاوەی فیزیکی نامێنێت، چونکە بە ئاسانی دەتوانرێت لەسەر ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانی وەک تابلێت، مۆبایلە زیرەکەکان، یان خوێنەری ئەلیکترۆنی دەستیان پێ بگات و بخوێنرێتەوە. ئەم گۆڕانکارییە بۆ کتێبی دیجیتاڵی یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی دارستانبڕین و کەمکردنەوەی دەردانی کاربۆن، ئەمەش وایکردووە ببێتە بژاردەیەکی بەردەوامتر. جگە لەوەش کتێبی دیجیتاڵی ئەو پاشماوەیەش لەناو دەبات کە لە کتێبە چاپکراوەکانەوە دروست دەبێت، وەکو ئینفۆنتۆری زیادە، نوسخەی نەفرۆشراو و چاپە فڕێدراوەکان یان بەسەرچووەکان. بە وەرگرتنی کتێبی دیجیتاڵی دەتوانین بەشداری بکەین لە پاراستنی سەرچاوە سروشتییەکان و کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی سەر ژینگە کە بەهۆی پیشەسازیی بڵاوکردنەوەی کتێبی تەقلیدییەوە دروست دەبێت.